Joost en Cornelia van Baalen- Bosch

door Christine Otten

Ze woonden aan de Sallandstraat 51 (nu nr. 14) en waren bijna twee weken getrouwd.

Er is een foto van Corrie van Baalen, negentien jaar oud, opgebaard in een geopende houten kist. De foto is genomen tijdens haar begrafenis op 14 april 1945, vier dagen  na de bevrijding van Deventer en vier dagen nadat ze (op de dag van de bevrijding) in de speeltuin op het Hoornwerk standrechtelijk werd geëxecuteerd door een Duits vuurpeloton, samen met zeven andere jonge Deventer verzetsstrijders, waaronder haar echtgenoot Joost van Baalen, en een Duitse soldaat die weigerde de jongeren te doden. De foto van de jonge mooie dode dappere vrouw, een tiener nog maar, zorgde voor een golf aan reacties en emoties, niet alleen in Deventer, maar zelfs tot in Engeland. ‘Triumph in death: ’kopte de Britse Daily Mirror, ‘ she gave her life so that her country might live.’

Toch bleef de rol van Corrie in het verzet, net als die van zoveel andere verzetsvrouwen in de Tweede Wereldoorlog, lang onderbelicht. De verzetsgroep of Knokploeg (KP) waartoe Corrie behoorde, had zich verschanst in de smeeroliefabriek Twentol aan de Meester H.F. De Boerlaan, om vandaaruit de brug over de IJssel te bewaken tegen eventuele Duitse vernietigingspogingen van Duitse zijde, opdat de Canadezen de stad konden bevrijden. Corrie was de enige vrouw in de KP. In latere verslagen stond dat ze in de Twentolfabriek was omdat ze ‘zo graag dichtbij haar echtgenoot Joost wilde zijn.’ Ongetwijfeld klopt die bewering: Corrie en Joost waren kort tevoren getrouwd, waarschijnlijk smoorverliefd. Maar Corrie was een volwaardig lid van de groep. Al lang voordat het Twentoldrama plaats had, waagde Corrie haar leven als koerierster voor het Deventer verzet. Rechts een luchtfoto van de KLM van het Twentol-complex (bron: Deventer op de Kaart).

Sowieso was Corrie altijd al ‘anders’, vertelt haar nichtje Geesje Bosch, een buurvrouw van mijn moeder (die opgroeide aan de Meester de Boerlaan en zich het Twentoldrama levendig herinnerde, zoals zoveel ouderen uit de buurt). Daarmee bedoelt Geesje dat Corrie stoer was en eigenzinnig en zich weinig aantrok van wat anderen van haar vonden. Dat was opmerkelijk in die tijd, en misschien nu nog steeds wel. Corrie groeide op in een gewoon arbeidersgezin. Haar vader was stukadoor, haar moeder huisvrouw. Ze had zeven zussen en twee broers; het gezin Bosch woonde in de Tibbensteeg. Corrie werkte als laboratorium assistente bij Noury & Van der lande, een voorloper van het AKSO-concern. 

Nicht Geesje Bosch wist al heel jong dat haar tante Corrie Bosch een bikkel was. ‘Terwijl het minstens vijftien graden vroor ging ze rustig schaatsen op een ondergelopen veldje hier in de buurt. Met kousen, een lange broek had ze niet.’ En ze hing graag met de studenten van de Tropische Landbouwschool. Om acht uur moest ze thuis zijn want dan ging de avondklok in; het was al een poosje oorlog. Maar Corrie bleef gewoon bij haar vrienden slapen. Niemand, vooral haar ouders niet, wist dat ze zich als enige meisje had aangesloten bij een illegale gewapende verzetsgroep.  Niet vanuit een ideologie maar gewoon, omdat ze tegen onrecht was, tegen Jodenhaat, onderdrukking. Niemand wist ook dat ze betrokken was bij sabotageacties en rustig met vervalste persoonsbewijzen en wapens in haar fietstassen de hele de stad doorfietste, langs controleposten van de Duitsers. Meisjes werden nu eenmaal minder snel gecontroleerd.

Toen ze achttien was kondigde haar familie aan dat ze zich had verloofd met Joost van Baalen, student en (en dat zei ze er natuurlijk niet bij) medelid van de verzetsgroep. Op 28 maart 1945 trouwde het stel.

Joost kwam uit Nederlands Indië, zoals Indonesië toen werd genoemd als kolonie van Nederland. Zestien was hij toen hij naar Holland reisde omdat hij aan malaria leed en om in Deventer aan de Koninklijke Tropische Land- en tuinbouw school te gaan studeren. Zijn moeder schreef een jaar na de bevrijding een brief aan de moeder van Corrie; de twee families hadden elkaar vanwege de bezetting nooit ontmoet. De ouders van Joost waren geïnterneerd geweest in ‘Jappenkampen.’ ‘Wat jammer toch dat wij uw Corry nooit gekend hebben,’ schrijft ze. ‘Op een zekere leeftijd moet je je kind afstaan. Er is niets aan te doen maar wij komen beiden moeilijk over dit erge verlies heen. (…) Tevens voelde ik me schuldig dat wij daar (de herdenking van de gevallen kinderen, C.O. ) niet bij waren.’

Wat zouden Corrie en Joost gedacht hebben toen ze besloten te trouwen? Dat het ergste erop zat omdat de bevrijding aanstaande was? Droomden van een gezin, kinderen, een eigen woning? Of wisten ze dondergoed dat ze gevaar liepen en trouwden ze juist daarom?

Ze moeten geweten hebben dat de taak van de KP om de Twentolfabriek te bezetten riskant was. Ze hadden wapens, maar die waren licht; ze waren met een kleine groep. Op 8 april 1945 verschanste de knokploeg zich in de fabriek, met zicht op de brug.  Op de ochtend van 10 april ontdekte een Duitse soldaat de groep. Ze wisten hem te overmeesteren en te ontwapenen; en nadat hij hen om zijn leven smeekte en beloofde hen niet te verraden lieten ze hem gaan. 

Die goedheid, die menselijkheid, werd hun fataal. Terwijl de Canadese soldaten op het punt stonden de brug naar Deventer over te gaan, -  diezelfde avond nog zouden ze de stad bevrijden -  werden de jongeren in de Twentolfabriek omsingeld, beschoten; werd het pand in brand gestoken en uitgerookt. Jan van Gennep Lührs overleed meteen, later zou het verkoolde lichaam van Derk Jan Bruggeman worden gevonden. Gerard Verhoeven wist als enige te ontvluchten. De andere ‘vier mannen, Jaap Bennebroek Evertsz, Marinus Woertman, Harry Engels, Joost van Baalen én Corrie Bosch werden naar het speeltuintje aan de Snippelingsdijk gebracht en vervolgens door een vuurpeloton geëxecuteerd.
Foto links: bron Beeldarchief Gilde Deventer.

Tegelijk met Ernst Gräwe, de dertigjarige Duitse soldaat (1 oktober 1914-10 april 1945) die weigerde deze mensen dood te schieten. Zijn ontzielde lichaam bleef dagen in de speelplaats liggen. Een beeld dat het netvlies van veel Deventernaren destijds is gebrand.

Net als de foto van de jonge mooie Corrie Bosch, opgebaard in de kist. Met trots laat haar nicht Geesje Bosch de foto zien; ze heeft hem in een album geplakt met andere belangrijke herinneringen, dat ze zal doorgeven aan háár kinderen en kleinkinderen. Dichter Han van Erde Dubois schreef destijds een gedicht naar aanleiding van de foto. Jou en je man. Ik ken je beiden niet/ Maar jouw portret, het masker van je sterven/ vertelt ’n boekdeel over jou en hem -/ o, mocht jong Holland jullie erf’nis erven.

Christine Otten, september 2019